Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
##common.pageHeaderLogo.altText##

Articles

No. 1(1) (2011): Demons in the Social Sciences

Demonic Origins of Social Sciences

  • Michał Łuczewski
DOI
https://doi.org/10.51196/srz.1.3
Submitted
June 9, 2020
Published
2011-11-01

Abstract

The aim of this paper is both to trace the process of repression of the demonic in history of Western thought as well as to prove that it was necessary for development of social sciences. I start with a theory of religion and theology as functional cultural systems, which employ a binary code God/Satan to describe, explain and change social world. I then go on to show five strategies of neutralization of the demonic: silencing, anesthesia, metaphorization, negation and subversion, which render theology unfunctional and prone to instrumentalization. With the help of these concepts I investigate transformations of theology starting with neo-Platonism through scholasticism and hermetic tradition to Machiavelli, Bacon, Descartes and Hobbes. I show hereby that they did not question existence of God but – each in their own way – neutralized Satan. Machiavelli did it to free science from scholastic teleology (epistemology), Bacon and Descartes to ground scientific method (methodology), and Hobbes to define object of science (ontology). Since then this repression has been repeated time and again by most prominent thinkers of modern era. It is only Max Weber who rediscovered the demonic in social sciences. Surprisingly, this did not bring about deconstruction of social sciences, but to their further development.

References

  1. Alexander, J. 2001. Towards a Sociolog y of Evil. Getting beyond Modernist Common Sense about the Alternative to „the Good”. W: Lara, M.P. (red.). Rethinking Evil: Contemporary Perspectives. Berkley: UCP, s. 153–172.
  2. Alquié, F. 1989. Kartezjusz. Warszawa: PAX.
  3. św. Augustyn. 1999. Dialogi filozoficzne. Kraków: Znak.
  4. św. Augustyn. 2002. Państwo Boże. Kęty: Antyk.
  5. Bachtin, M. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  6. Bacon, F. 1955. Novum Organum. Warszawa: PWN.
  7. Becker, H. i Barnes, H. 1964. Rozwój myśli społecznej, t. I. Warszawa: Książka i Wiedza. Beierwaltes, W. 2003. Platonizm w chrześcijaństwie. Kęty: Antyk.
  8. Benford, R.D. i Snow, D.A. 2000. Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment. „Annual Review of Sociology” 26: 611–639.
  9. Berger, P.L. i Berger, B. 1972. Sociology. A Biographical Approach. New York: Basic Books.
  10. Beyer, P. 2006. Religions in Global Society. London: Routledge.
  11. Chenu, M.-D. 1997. Św. Tomasz z Akwinu i teologia. Krakow: Znak.
  12. Colish, M.L. 1999. Medieval Foundations Of The Western Intellectual Tradition 400-1400. New Haven: YUP.
  13. Comte, A. 1973. Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej. Rozprawa o całokształcie pozytywizmu. Warszawa: PWN.
  14. De Grazia, S. 1989. Machiavelli in Hell. New Haven: YUP.
  15. Delumeau, J. 1998. Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu. Warszawa: Volumen.
  16. Descartes, R. 1980. Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach. Warszawa: PIW.
  17. Descartes, R. 1995. Listy do księżniczki Elżbiety. Warszawa: PWN.
  18. Descartes, R. 1996. Listy do Regiusa. Uwagi o pewnym pisemku. Warszawa: PWN.
  19. Descartes, R. 1998. List do Voetiusa. Warszawa: PWN.
  20. Descartes, R. 2001. Medytacje o pierwszej filozofii. Kęty: Antyk.
  21. Descartes, R. 2005. Zarzuty i odpowiedzi późniejsze. Korespondencja z Hyperaspistesem, Arnauldem i More’em. Kęty: Antyk.
  22. Durkheim, E. 1990. Elementarne formy życia religijnego. Warszawa: PWN.
  23. Eliade, M. 2007. Sacrum a profanum. Warszawa: Aletheia.
  24. Ernst, G. 2003. Profecja, natura i polityka. Studia nad myślą Tommaso Campanelli. Warszawa: IFiS.
  25. Evans, G.R. 1996. Filozofia i teologia w średniowieczu. Kraków: Znak.
  26. Ewagriusz z Pontu. 1998. Pisma ascetyczne, t. 1. Kraków: Tyniec.
  27. Ewagriusz z Pontu. 2005. Pisma ascetyczne, t. 2. Kraków: Tyniec.
  28. Ewagriusz z Pontu. 2006. O różnych rodzajach złych myśli. O ośmiu duchach zła. Kraków: Wyd. „M”.
  29. Foucault, M. 2000. Filozofia, historia, polityka. Warszawa–Wrocław: PWN.
  30. Gaston, V. 1988. The Prophet Armed. Machiavelli, Savonarola, and Rosso Fiorentino’s Moses Defending the Daughters of Jethro. „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” LI: 220.
  31. Geertz, C. 2005. Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej. Kraków: WUJ.
  32. Gilson, E. 1953. Wprowadzenie do nauki Świętego Augustyna. Warszawa: PAX.
  33. Gilson, E. 1958. Duch filozofii średniowiecznej. Warszawa: PAX. Gilson, E. 1987. Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich. Warszawa: PAX.
  34. Gilson, E. 1998. Tomizm. Warszawa: PAX.
  35. Girard, R. 2002. Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica. Warszawa: PAX.
  36. Grant, E. 2005. Średniowieczne podstawy nauki średniowiecznej. Warszawa: Prószyński.
  37. Grzesik, T. 2004. Anzelm z Canterbury. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  38. Hałas, E. 2001. Symbole w interakcji. Warszawa: Oficyna Naukowa.
  39. Hobbes, T. 1954. Lewiatan czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego. Warszawa: PWN.
  40. Humbrecht, T.-D. 2005. Teologia negatywna św. Tomasza z Akwinu. W: Paluch, M. (red.). Święty Tomasz teolog. Wybór studiów. Warszawa – Kęty: Instytut Tomistyczny – Antyk, s. 136–209.
  41. Jan Paweł II. 2009. O aniołach i szatanie. Kraków: Wyd. „M”.
  42. Janowski, Z. 1998. Teodycea Kartezjańska. Kraków: Arcana.
  43. Kant, I. 1986. Krytyka władzy sądzenia. Warszawa: PWN.
  44. Kant, I. 1993. Religia w obrębie samego rozumu. Kraków: Znak.
  45. Kant, I. 2005. Rozprawy z filozofii historii. Kęty: Antyk.
  46. Kłoskowska, A. 1973. Społeczna teoria Machiavellego. W: Machiavelli, N. Paradoksy losów doktryny. Warszawa: KiW.
  47. Kojder, A. 1994. Wstęp. W: Pareto, V. Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne. Warszawa: PWN, s. IX-XXXVI.
  48. Kołakowski, L. 1984. Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań. Londyn: Aneks.
  49. Kościelniak, K. 2002. Zło osobowe w Biblii: egzegetyczne, historyczne, religioznawcze i kulturowe. Aspekty demonologii biblijnej. Kraków: Wyd. „M”.
  50. Kowalczyk, S. 2007. Człowiek i Bóg w nauce św. Augustyna. Lublin: KUL.
  51. Leśniak, K. 1961. Bacon. Wybór pism. Warszawa: WP.
  52. Levi-Strauss, C. 1970. Antropologia strukturalna. Warszawa: PWN.
  53. Louth, A. 1997. Początki mistyki chrześcijańskiej. Kraków: Wyd. „M”.
  54. Luhmann, N. 1998. Funkcja religii. Kraków: Nomos.
  55. Luhmann, N. 2000. Die Religion der Gesellschaft. Frankfurt: Suhrkamp.
  56. Łotman, J. 2002. Kultura i eksplozja. Warszawa: PIW.
  57. Łuczewski, M. 2007. Europa i Mesjasz: Denis de Rougemont między Karlem Barthem a Brukselą, „Teologia Polityczna” 4.
  58. Łuczewski, M. 2009. Gdy demony śpią, budzi się rozum. „Magazyn Apokaliptyczny 44” 2.
  59. Machiavelli, N. 1978. O Belfagorze Arcydiable. W: Gałuszka, J. (red.). Dawna nowela włoska. Warszawa: PIW. Machiavelli, N. 1994. Książę. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza. Warszawa: PIW.
  60. Malinowski, B. 1984. Społeczne i indywidualne źródła religii pierwotnych. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, s. 14–24.
  61. Mech, K. 2008. Między boskością a racjonalnością. Kraków: IMJT.
  62. Nauta, L. 2002. Hobbes on Religion and the Church between „The Elements of Law” and „Leviathan”. A Dramatic Change of Direction? „Journal of the History of Ideas” 4 (63).
  63. Nederman, C.J. 1999. Amazing Grace. Fortune, God, and Free Will in Machiavelli’s Thought. „Journal of the History of Ideas” 4 (60).
  64. Nieścior, L. 1997. Anachoreza w pismach Ewagriusza z Pontu. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec.
  65. Ossowski, S. 1967. Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: PWN.
  66. Parsons, T. 1984. Religia jako źródło innowacji twórczej. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, s. 153–157.
  67. Pickering, M. 1993. Auguste Comte: An intellectual biography. Cambridge: Cambridge.
  68. Pieper, J. 2000. Scholastyka. Warszawa: PAX.
  69. Piwowarski, W. 1984. Socjologiczna definicja religii. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Op. cit., s. 51–68.
  70. Pocock, J.G.A. 1975. The Machiavellian Moment. Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition. Princeton: PUP.
  71. Ratzinger, J. 1986. Raport o stanie wiary. Warszawa–Kraków: Michalineum.
  72. Ricoeur, P. 1992. Zło. Wyzwanie rzucone filozofii i teologii. Warszawa: PAX.
  73. Robertson, R. 1984. Podstawowe problemy definicyjne. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Op. cit., s. 40–51.
  74. Rojek, P. 2009. Semiotyka solidarności. Analiza dyskursów PZPR i NSZZ Solidarność w 1981 roku. Kraków: Nomos.
  75. Rossi, P. 1998. Zatonięcie bez świadka. Idea postępu. Warszawa: IFiS PAN.
  76. Rousseau, H. 1988. Bóg zła. Warszawa: Czytelnik.
  77. Runciman, S. 1996. Manicheizm średniowieczny. Gdańsk: Marabut.
  78. Russell, J.B. 1986. Lucifer, the Devil in the Middle Ages. Ithaca: CUP.
  79. Russell, J.B. 1990. Mephistopheles: The Devil in the Modern Word. Ithaca: CUP.
  80. Rzymowska, L. 2002. Istota gnostycyzmu w świetle interpretacji pojęcia prawdy. Na przykładzie wybranych pism apokryficznych. Wrocław: WUWr.
  81. Sojak, R. 2004. Paradoks antropologiczny. Socjologia wiedzy jako perspektywa ogólnej teorii społeczeństwa. Wrocław: WUW.
  82. Spaemann, R. i Low, R. 2008. Cele naturalne. Warszawa: Oficyna Naukowa.
  83. Spinoza, B. 1961. Listy. Warszawa: PWN. Spinoza, B. 2009. Pisma wczesne. Warszawa: PWN.
  84. Springborg, P. 1995. Hobbes’s Biblical Beasts. Leviathan and Behemoth. „Political Theory” 2.
  85. Stawrowski, Z. 2008. Niemoralna demokracja. Kraków: OMP.
  86. Stępień, T. 2006. Pseudo-Dionizy Areopagita chrześcijanin i platonik: polemiczne aspekty pism. „Corpus Dionysiacum” w kontekście mowy św. Pawła na Areopagu (Dz 17, 22–31). Warszawa: UKSW.
  87. Swieżawski, S. 1987. U źródeł nowożytnej etyki. Kraków: Znak.
  88. Toeplitz, K. 1980. Wstęp. W: Descartes, R. 1980. Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach. Warszawa: PIW.
  89. Tokarczyk, R. 1987. Hobbes. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  90. św. Tomasz. 1984. Wybór pism. Poznań: W drodze.
  91. Torrell, J.P. 2005. W: Paluch, M. (red.). Święty Tomasz teolog. Wybór studiów. Op. cit., s. 210–230.
  92. Viroli, M. 2006. Uśmiech Machiavellego. Biografia. Warszawa: WAB.
  93. Voise, W. 1962. Początki nowożytnych nauk społecznych. Warszawa: KiW.
  94. Waśkiewicz, A. 1997. Interpretacja teorii politycznej. Spór o metodę we współczesnej literaturze anglosaskiej. Warszawa: Scholar.
  95. Waśkiewicz, A. 2008. Obcy z wyboru. Studium filozofii aspołecznej. Warszawa: Prószyński.
  96. Weber, M. 1987. Polityka jako zawód i powołanie. Warszawa: Krytyka.
  97. Weber, M. 1999. Wybór pism. W: Krasnodębski, Z. (red.). Weber. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  98. Wildiers, N. 1986. Obraz świata a teologia. Warszawa: PAX.
  99. Yates, F. 2001. The Rosicrucian Enlightenment. London: Routledge.
  100. Zalizniak, A., Iwanow, W. i Toporow, W. 1975. O możliwościach strukturalno-typologicznych badań semiotycznych. W: Janus, E. i Mayenowa, M.R. (red.). Semiotyka kultury. Warszawa: PIW.

Downloads

Download data is not yet available.

Similar Articles

<< < 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > >> 

You may also start an advanced similarity search for this article.