Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Artykuły

Nr 1(1) (2011): Demony w nauce

Demoniczne źródła nauk społecznych

  • Michał Łuczewski
DOI
https://doi.org/10.51196/srz.1.3
Przesłane
9 czerwca 2020
Opublikowane
01-11-2011

Abstrakt

Celem niniejszej pracy jest ukazanie represji szatana w myśli Zachodu oraz udowodnienie, że był to proces niezbędny dla rozwoju nauk społecznych. Rozpoczynam od szkicu teorii religii i teologii jako funkcjonalnych systemów kulturowych – opisujących, wyjaśniających i zmieniających rzeczywistość – które operują binarnym kodem Bóg–szatan, tworzącym jednocześnie ich tożsamość. Następnie wskazuję na pięć strategii neutralizacji demonicznego elementu tego kodu: przemilczanie, anestezję, metaforyzację, negację i subwersję, które czynią teologię niefunkcjonalną, a tym samym podatną na instrumentalizację. Przy użyciu tych pojęć śledzę wreszcie neutralizację szatana i dekonstrukcję teologii od chrześcijańskiego neoplatonizmu poprzez scholastykę i tradycję hermetyczną po – co stanowi główną oś mojego wywodu – Machiavellego, Francisa Bacona, Kartezjusza i Hobbesa. Pokazuję przy tym, że żaden z ojców nauk społecznych nie negował istnienia Boga, lecz każdy – na swój własny sposób – neutralizował szatana. Machiavelli czynił to po to, aby zakwestionować teleologiczność poznania (epistemologia), Bacon i Kartezjusz, aby ugruntować metodę naukową (metodologia), a Hobbes – aby wyodrębnić właściwy przedmiot nauki (ontologia). Te operacje były następnie powielane przez kolejne pokolenia myślicieli aż do naszych dni, sprawiając, że początkowe wyparcie demonów samo uległo wyparciu. Naukowcy zapomnieli o tym, że zapomnieli o demonach. Dopiero Max Weber na powrót odkrył demoniczność nauki. Nie doprowadziło to jednak do jej dekonstrukcji, lecz do dalszego rozwoju.

Bibliografia

  1. Alexander, J. 2001. Towards a Sociolog y of Evil. Getting beyond Modernist Common Sense about the Alternative to „the Good”. W: Lara, M.P. (red.). Rethinking Evil: Contemporary Perspectives. Berkley: UCP, s. 153–172.
  2. Alquié, F. 1989. Kartezjusz. Warszawa: PAX.
  3. św. Augustyn. 1999. Dialogi filozoficzne. Kraków: Znak.
  4. św. Augustyn. 2002. Państwo Boże. Kęty: Antyk.
  5. Bachtin, M. 1975. Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
  6. Bacon, F. 1955. Novum Organum. Warszawa: PWN.
  7. Becker, H. i Barnes, H. 1964. Rozwój myśli społecznej, t. I. Warszawa: Książka i Wiedza. Beierwaltes, W. 2003. Platonizm w chrześcijaństwie. Kęty: Antyk.
  8. Benford, R.D. i Snow, D.A. 2000. Framing Processes and Social Movements: An Overview and Assessment. „Annual Review of Sociology” 26: 611–639.
  9. Berger, P.L. i Berger, B. 1972. Sociology. A Biographical Approach. New York: Basic Books.
  10. Beyer, P. 2006. Religions in Global Society. London: Routledge.
  11. Chenu, M.-D. 1997. Św. Tomasz z Akwinu i teologia. Krakow: Znak.
  12. Colish, M.L. 1999. Medieval Foundations Of The Western Intellectual Tradition 400-1400. New Haven: YUP.
  13. Comte, A. 1973. Rozprawa o duchu filozofii pozytywnej. Rozprawa o całokształcie pozytywizmu. Warszawa: PWN.
  14. De Grazia, S. 1989. Machiavelli in Hell. New Haven: YUP.
  15. Delumeau, J. 1998. Skrzydła anioła. Poczucie bezpieczeństwa w duchowości człowieka Zachodu. Warszawa: Volumen.
  16. Descartes, R. 1980. Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach. Warszawa: PIW.
  17. Descartes, R. 1995. Listy do księżniczki Elżbiety. Warszawa: PWN.
  18. Descartes, R. 1996. Listy do Regiusa. Uwagi o pewnym pisemku. Warszawa: PWN.
  19. Descartes, R. 1998. List do Voetiusa. Warszawa: PWN.
  20. Descartes, R. 2001. Medytacje o pierwszej filozofii. Kęty: Antyk.
  21. Descartes, R. 2005. Zarzuty i odpowiedzi późniejsze. Korespondencja z Hyperaspistesem, Arnauldem i More’em. Kęty: Antyk.
  22. Durkheim, E. 1990. Elementarne formy życia religijnego. Warszawa: PWN.
  23. Eliade, M. 2007. Sacrum a profanum. Warszawa: Aletheia.
  24. Ernst, G. 2003. Profecja, natura i polityka. Studia nad myślą Tommaso Campanelli. Warszawa: IFiS.
  25. Evans, G.R. 1996. Filozofia i teologia w średniowieczu. Kraków: Znak.
  26. Ewagriusz z Pontu. 1998. Pisma ascetyczne, t. 1. Kraków: Tyniec.
  27. Ewagriusz z Pontu. 2005. Pisma ascetyczne, t. 2. Kraków: Tyniec.
  28. Ewagriusz z Pontu. 2006. O różnych rodzajach złych myśli. O ośmiu duchach zła. Kraków: Wyd. „M”.
  29. Foucault, M. 2000. Filozofia, historia, polityka. Warszawa–Wrocław: PWN.
  30. Gaston, V. 1988. The Prophet Armed. Machiavelli, Savonarola, and Rosso Fiorentino’s Moses Defending the Daughters of Jethro. „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes” LI: 220.
  31. Geertz, C. 2005. Wiedza lokalna. Dalsze eseje z zakresu antropologii interpretatywnej. Kraków: WUJ.
  32. Gilson, E. 1953. Wprowadzenie do nauki Świętego Augustyna. Warszawa: PAX.
  33. Gilson, E. 1958. Duch filozofii średniowiecznej. Warszawa: PAX. Gilson, E. 1987. Historia filozofii chrześcijańskiej w wiekach średnich. Warszawa: PAX.
  34. Gilson, E. 1998. Tomizm. Warszawa: PAX.
  35. Girard, R. 2002. Widziałem szatana spadającego z nieba jak błyskawica. Warszawa: PAX.
  36. Grant, E. 2005. Średniowieczne podstawy nauki średniowiecznej. Warszawa: Prószyński.
  37. Grzesik, T. 2004. Anzelm z Canterbury. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  38. Hałas, E. 2001. Symbole w interakcji. Warszawa: Oficyna Naukowa.
  39. Hobbes, T. 1954. Lewiatan czyli Materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego. Warszawa: PWN.
  40. Humbrecht, T.-D. 2005. Teologia negatywna św. Tomasza z Akwinu. W: Paluch, M. (red.). Święty Tomasz teolog. Wybór studiów. Warszawa – Kęty: Instytut Tomistyczny – Antyk, s. 136–209.
  41. Jan Paweł II. 2009. O aniołach i szatanie. Kraków: Wyd. „M”.
  42. Janowski, Z. 1998. Teodycea Kartezjańska. Kraków: Arcana.
  43. Kant, I. 1986. Krytyka władzy sądzenia. Warszawa: PWN.
  44. Kant, I. 1993. Religia w obrębie samego rozumu. Kraków: Znak.
  45. Kant, I. 2005. Rozprawy z filozofii historii. Kęty: Antyk.
  46. Kłoskowska, A. 1973. Społeczna teoria Machiavellego. W: Machiavelli, N. Paradoksy losów doktryny. Warszawa: KiW.
  47. Kojder, A. 1994. Wstęp. W: Pareto, V. Uczucia i działania. Fragmenty socjologiczne. Warszawa: PWN, s. IX-XXXVI.
  48. Kołakowski, L. 1984. Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań. Londyn: Aneks.
  49. Kościelniak, K. 2002. Zło osobowe w Biblii: egzegetyczne, historyczne, religioznawcze i kulturowe. Aspekty demonologii biblijnej. Kraków: Wyd. „M”.
  50. Kowalczyk, S. 2007. Człowiek i Bóg w nauce św. Augustyna. Lublin: KUL.
  51. Leśniak, K. 1961. Bacon. Wybór pism. Warszawa: WP.
  52. Levi-Strauss, C. 1970. Antropologia strukturalna. Warszawa: PWN.
  53. Louth, A. 1997. Początki mistyki chrześcijańskiej. Kraków: Wyd. „M”.
  54. Luhmann, N. 1998. Funkcja religii. Kraków: Nomos.
  55. Luhmann, N. 2000. Die Religion der Gesellschaft. Frankfurt: Suhrkamp.
  56. Łotman, J. 2002. Kultura i eksplozja. Warszawa: PIW.
  57. Łuczewski, M. 2007. Europa i Mesjasz: Denis de Rougemont między Karlem Barthem a Brukselą, „Teologia Polityczna” 4.
  58. Łuczewski, M. 2009. Gdy demony śpią, budzi się rozum. „Magazyn Apokaliptyczny 44” 2.
  59. Machiavelli, N. 1978. O Belfagorze Arcydiable. W: Gałuszka, J. (red.). Dawna nowela włoska. Warszawa: PIW. Machiavelli, N. 1994. Książę. Rozważania nad pierwszym dziesięcioksięgiem historii Rzymu Liwiusza. Warszawa: PIW.
  60. Malinowski, B. 1984. Społeczne i indywidualne źródła religii pierwotnych. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, s. 14–24.
  61. Mech, K. 2008. Między boskością a racjonalnością. Kraków: IMJT.
  62. Nauta, L. 2002. Hobbes on Religion and the Church between „The Elements of Law” and „Leviathan”. A Dramatic Change of Direction? „Journal of the History of Ideas” 4 (63).
  63. Nederman, C.J. 1999. Amazing Grace. Fortune, God, and Free Will in Machiavelli’s Thought. „Journal of the History of Ideas” 4 (60).
  64. Nieścior, L. 1997. Anachoreza w pismach Ewagriusza z Pontu. Kraków: Wydawnictwo Benedyktynów Tyniec.
  65. Ossowski, S. 1967. Z zagadnień psychologii społecznej. Warszawa: PWN.
  66. Parsons, T. 1984. Religia jako źródło innowacji twórczej. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Kraków: WAM, s. 153–157.
  67. Pickering, M. 1993. Auguste Comte: An intellectual biography. Cambridge: Cambridge.
  68. Pieper, J. 2000. Scholastyka. Warszawa: PAX.
  69. Piwowarski, W. 1984. Socjologiczna definicja religii. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Op. cit., s. 51–68.
  70. Pocock, J.G.A. 1975. The Machiavellian Moment. Florentine Political Thought and the Atlantic Republican Tradition. Princeton: PUP.
  71. Ratzinger, J. 1986. Raport o stanie wiary. Warszawa–Kraków: Michalineum.
  72. Ricoeur, P. 1992. Zło. Wyzwanie rzucone filozofii i teologii. Warszawa: PAX.
  73. Robertson, R. 1984. Podstawowe problemy definicyjne. W: Adamski, F. (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Op. cit., s. 40–51.
  74. Rojek, P. 2009. Semiotyka solidarności. Analiza dyskursów PZPR i NSZZ Solidarność w 1981 roku. Kraków: Nomos.
  75. Rossi, P. 1998. Zatonięcie bez świadka. Idea postępu. Warszawa: IFiS PAN.
  76. Rousseau, H. 1988. Bóg zła. Warszawa: Czytelnik.
  77. Runciman, S. 1996. Manicheizm średniowieczny. Gdańsk: Marabut.
  78. Russell, J.B. 1986. Lucifer, the Devil in the Middle Ages. Ithaca: CUP.
  79. Russell, J.B. 1990. Mephistopheles: The Devil in the Modern Word. Ithaca: CUP.
  80. Rzymowska, L. 2002. Istota gnostycyzmu w świetle interpretacji pojęcia prawdy. Na przykładzie wybranych pism apokryficznych. Wrocław: WUWr.
  81. Sojak, R. 2004. Paradoks antropologiczny. Socjologia wiedzy jako perspektywa ogólnej teorii społeczeństwa. Wrocław: WUW.
  82. Spaemann, R. i Low, R. 2008. Cele naturalne. Warszawa: Oficyna Naukowa.
  83. Spinoza, B. 1961. Listy. Warszawa: PWN. Spinoza, B. 2009. Pisma wczesne. Warszawa: PWN.
  84. Springborg, P. 1995. Hobbes’s Biblical Beasts. Leviathan and Behemoth. „Political Theory” 2.
  85. Stawrowski, Z. 2008. Niemoralna demokracja. Kraków: OMP.
  86. Stępień, T. 2006. Pseudo-Dionizy Areopagita chrześcijanin i platonik: polemiczne aspekty pism. „Corpus Dionysiacum” w kontekście mowy św. Pawła na Areopagu (Dz 17, 22–31). Warszawa: UKSW.
  87. Swieżawski, S. 1987. U źródeł nowożytnej etyki. Kraków: Znak.
  88. Toeplitz, K. 1980. Wstęp. W: Descartes, R. 1980. Rozprawa o metodzie właściwego kierowania rozumem i poszukiwania prawdy w naukach. Warszawa: PIW.
  89. Tokarczyk, R. 1987. Hobbes. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  90. św. Tomasz. 1984. Wybór pism. Poznań: W drodze.
  91. Torrell, J.P. 2005. W: Paluch, M. (red.). Święty Tomasz teolog. Wybór studiów. Op. cit., s. 210–230.
  92. Viroli, M. 2006. Uśmiech Machiavellego. Biografia. Warszawa: WAB.
  93. Voise, W. 1962. Początki nowożytnych nauk społecznych. Warszawa: KiW.
  94. Waśkiewicz, A. 1997. Interpretacja teorii politycznej. Spór o metodę we współczesnej literaturze anglosaskiej. Warszawa: Scholar.
  95. Waśkiewicz, A. 2008. Obcy z wyboru. Studium filozofii aspołecznej. Warszawa: Prószyński.
  96. Weber, M. 1987. Polityka jako zawód i powołanie. Warszawa: Krytyka.
  97. Weber, M. 1999. Wybór pism. W: Krasnodębski, Z. (red.). Weber. Warszawa: Wiedza Powszechna.
  98. Wildiers, N. 1986. Obraz świata a teologia. Warszawa: PAX.
  99. Yates, F. 2001. The Rosicrucian Enlightenment. London: Routledge.
  100. Zalizniak, A., Iwanow, W. i Toporow, W. 1975. O możliwościach strukturalno-typologicznych badań semiotycznych. W: Janus, E. i Mayenowa, M.R. (red.). Semiotyka kultury. Warszawa: PIW.

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.